Như những ngọn lửa

Khai trương bia Di tích Lớp viết báo Huỳnh Thúc Kháng năm 1949 ở xã Tân Thái, Đại Từ, Thái Nguyên

Đọc hết những bài thơ trong tập “Thơ Nguyễn Hồng Vinh – Tuyển chọn” (do NXb Văn học ấn hành quý I/2020), tôi nhận thấy một điều vô cùng quan trọng và ấn tượng. Đó là trong tất cả những bài thơ của ông, cho dù viết về bất cứ điều gì, trong hoàn cảnh nào, ở không gian nào đều thắp lên một ngọn lửa. Đó là ngọn lửa của tình yêu thương con người, tình yêu và thiên nhiên và lửa của hy vọng.

Tôi đang hình dung về những ngôi nhà trên thế gian này, nếu bên trong nó không có một ngọn lửa được thắp lên, được nhóm lên thì ngôi nhà ấy sẽ trở thành một ngôi nhà hoang đầy giá lạnh và bóng tối. Mỗi tác phẩm văn học nói chung và thơ ca nói riêng giống như một ngôi nhà của đời sống, và nhà văn, nhà thơ là người bước vào ngôi nhà đó và thắp lên, nhóm lên một ngọn lửa. Đấy là sứ mệnh đầu tiên và mãi mãi của một nghệ sỹ.

Những người nông dân làm thơ ở làng Chùa của tôi nói: “Một chứ có ÂN thì nở hoa, vạn chữ chỉ có OÁN thì sinh sâu bọ”. Họ lại nói: “Người làng Chùa làm thơ vì vui, vì buồn, vì tuyệt vọng và làm thơ vì cái chết, nhưng không bao giờ làm thơ vì lòng hận thù”. Họ không phải những nhà thơ, không phải những nhà nghiên cứu văn học, văn hóa, mà chỉ là những người nông dân sống hết mình và ý thức nhất về cuộc sống. Những gì họ nói bắt nguồn từ đời sống hàng ngàn năm nay được đúc kết. Họ chính là những người làm ra văn hóa.

Tôi dẫn những câu nói của họ để nói về Ân nghĩa và sự Nhân ái là những điều cốt lõi của đạo sống, đồng thời cũng là những điều cốt lõi của đạo cầm bút. Những phẩm chất đó làm lên ngọn lửa trong tác phẩm của nghệ sỹ. Và trong mỗi bài thơ, nhà thơ Nguyễn Hồng Vinh đã thắp lên, đã nuôi dưỡng ngọn lửa ấy.

 Bảo tàng Báo chí Hội Nhà báo Việt Nam gặp mặt đầu Xuân Canh Tý các cộng tác viên 

Cuộc đời của bất cứ con người nào dù làm gì cũng phải đi qua những thăng trầm, buồn vui, được mất của cuộc đời.  Có không ít người đã rơi vào tuyệt vọng và gục ngã. Trong thơ Nguyễn Hồng Vinh, cho dù dùng phép ẩn dụ hay một cách tinh tế, vẫn nói đủ những thăng trầm ấy. Chỉ có điều, trong “đầy vơi” tình người, “đầy vơi” thời thế, là sự bồi đắp lặng thầm của “phù sa” làm nên hương thơm của cuộc sống:

Đầy vơi những dòng sông

Giống tình đời – thời thế

Phù sa ơi – dâu bể

Vẫn lặng thầm xây hương

Cái chết không phải là kết thúc sự sống khi cái chết ấy là sự dâng hiến cho con người, mang lại những giá trị và ý nghĩa lớn lao cho chính sự sống.  Bài thơ với những câu thơ dưới đây viết về các cô gái hy sinh ở ngã ba Đồng Lộc, mà  nhiều bài thơ viết về sự kiện này tôi đọc trước đó, chỉ đề cập tới hai điều: sự sinh sinh anh dũng của những người con gái cho Tổ quốc và lòng thương tiếc của những người còn sống. Nhưng nhà thơ Nguyễn Hồng Vinh đã tìm thấy một giá trị khác, một giá trị mang triết lý sâu sắc: một cái Chết có ý nghĩa, sẽ sinh ra muôn vàn sự Sống. Và chỉ có lòng biết ơn của những người đang sống, mới làm cho cái chết của những người hy sinh vì Tổ quốc trở nên bất diệt. Những câu thơ của Nguyễn Hồng Vinh lúc nào cũng giản dị như vậy, nhưng luôn chứa đựng những điều đẹp đẽ, nhân sinh mà ông đã chiêm nghiệm bằng chính cuộc đời mình:

Tháng Ba mưa xuân lất phất

Tiếng chuông ơn nghĩa vang ngân

Các em nhân mầm sự sống

Triệu triệu tấm lòng tri ân

Đoàn đại biểu Quốc hội khoá 10 thăm vườn rau xanh trên đảo Trường Sa (năm 1993)

Niềm hy vọng luôn thắp sáng từ những cái chết, từ những gì đã kết thúc, đó là đức tin vào cuộc đời này. Ngọn lửa trong mỗi bài thơ của nhà thơ Hồng Vinh, chính là ân nghĩa, là niềm hy vọng, là sự thiêng liêng trên mảnh đất mà con người đã sống, đã làm nên huyền tích.

Đêm xuân, Tháp Rùa lung linh

Hồ Gươm khi đầy khi cạn

Lòng người ăm ắp khí thiêng

Đây là những câu thơ về Hồ Gươm, không hề giống ý, hay bất cứ những câu thơ nào viết về địa danh văn hóa, lịch sử, mà tôi được đọc từ trước đến nay. “Hồ Gươm khi đầy khi cạn” chính là những thăng trầm của các thời đại, của lịch sử, nhưng ý chí và sức sống ngàn đời của mảnh đất này không bao giờ mất! Chỉ mấy câu thơ giản dị đó thôi, nhưng bao hàm toàn bộ văn hóa và đạo sống của người Việt Nam. Nó làm ta thấy bền vững, thấy mạnh mẽ và tràn ngập đức tin về sự trường tồn của dân tộc mình. Lịch sử có thể thay đổi, trời đất có thể thay đổi, nhưng lòng người vẫn thủy chung, tiếp nối khí phách ông, cha. Đó là một “bí mật” về sức mạnh của dân tộc Việt Nam!

Ơn cơn mưa mùa hạ

Cây tỉnh giấc chuyển mình

Bao nỗi niềm u tịch

Òa reo vui bình minh

Khi đọc những câu thơ này, tôi đã được cuốn vào không gian rộng lớn ấy. Một vẻ đẹp huy hoàng của thiên nhiên hiện ra và tỏa lan đời sống. Vẫn là cách tư duy của nhà thơ: từ đau khổ, từ mất mát, từ bóng tối để đi tới ánh sáng. Khi ánh sáng chiếu rọi, thì mọi u tịch của đời sống này tiêu tan nhường chỗ cho sự vang reo của hy vọng.

Đoàn đại biểu Hội Hữu nghị Viêt Nga thăm Nhà Quốc hội tháng 5/2019

Tôi đã nói và nay vẫn muốn nói lại một đặc điểm trong thơ Nguyễn Hồng Vinh. Đó là việc ông dùng thiên nhiên để nói về con người; dùng những vẻ đẹp bình dị của trời đất để nói về vẻ đẹp lớn lao của tâm hồn con người. Ông luôn cân bằng giữa trời đất và con người. Đó là sự cân bằng bền vững nhất, nguồn cội tạo ra những gì đẹp đẽ trên thế gian này. Xin hãy đọc những câu thơ:

Tháng Ba mưa bay

Hạt gieo trồi đất

Con tim nén dồn

Bật lên tiếng hát!

Một cái hạt nhỏ bé, nhưng có thể dồn nén và chứa đựng những mùa màng kỳ vĩ. Trái tim con người nhỏ bé chứa đựng những bài ca của sự sống vô tận và diệu kỳ. Tôi nghĩ, sự sống chính là ngọn lửa bất diệt không bao giờ tắt. Ở đâu đó, dù trong bóng tối, trong một nơi chật hẹp, trong những buồn đau, trong chiến tranh, trong chết chóc…, nhà thơ Nguyễn Hồng Vinh lúc nào cũng nhìn thấy sự sống và niềm hy vọng, do vậy, thơ đã giúp ông gieo niềm tin để và nhân lên sự sống ấy.

CLB nhà báo Thành Nam thăm Quân Khu 3 (12/2018)

Xin bạn hãy đọc những câu thơ của những vẻ đẹp đức tin, của sức mạnh sự sống không gì có thể hủy diệt... Những câu thơ hiện ra với vẻ đẹp của mùa màng rực rỡ. Những câu thơ không hề một chút cầu kỳ, nhưng lại ngân vang, ấm áp. Đó cũng là một đặc điểm xuyên suốt của thơ Nguyễn Hồng Vinh:

Dẫu đâu đó còn gian nan bề bộn

Buồn – vui đầy – vơi như nước sông Hồng

Song tất cả những gì đang gặt hái

Thắm sắc vàng, sáng triền cúc ven sông

Có hai câu thơ trích từ một bài thơ của ông, mà tôi muốn để ở phần cuối bài viết này. Vì sao vậy? Vì tôi muốn và cũng muốn cho bạn đọc được chìm vào trong một tiếng vang rất xa, và có lẽ tiếng vang ấy không thể nào tắt được. Đó là hai câu thơ:

Có tiếng chim lật sách

Gieo hạt mầm đơm bông

Về thơ ca, tôi chưa bao giờ gặp một hình ảnh tương tự trong sáng tạo thơ ca. “Tiếng chim lật sách”, quả là mới mẻ và gợi mở. Một vẻ đẹp tinh khiết và thánh thiện trong hình ảnh ấy. Câu thơ hay một cách đầy phi lý, mà lại chính xác đầy phi lý. Nó chính là một vẻ đẹp gợi mở một vẻ đẹp khác. Hành động lật một trang sách giống một nghi lễ nhỏ, một hành vi văn hóa, một thái độ sống nhân văn. Nếu không phải là một tiếng chim (hay những gì đó tương đồng bản chất với tiếng chim) thì không đi tới hành động, mang chất thơ đầy dư vị ấy. Hành động văn hóa này sẽ dẫn tới hành động văn hóa khác. Cái đẹp này sẽ dẫn tới cái đẹp khác. Nếu mọi hành động không khởi nguồn từ cái đẹp thì nó sẽ không bao giờ đi tới cái đẹp!

Thăm Cung điện mùa Hè ở Xanh-pe-tec-bua (tháng 7/2017)

Chúc mừng nhà thơ Nguyễn Hồng Vinh bền bỉ thắp lên cái ĐẸP trong con người và cuộc sống trên đất Việt yêu dấu này, dù còn bề bộn gian lao, vẫn không hề cạn vơi Niềm tin và Hy vọng!

Thành phố Hà Đông, những ngày cuối tháng 3/2020

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều

Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam

Xem thêm:

>>> Chỉ tình người còn đọng

>>> Thao thức dòng thơ bật mầm!

>>> Những cảm nhận từ “Thơ Nguyễn Hồng Vinh – Tuyển chọn”

>>> Một giọng thơ thấm đẫm nhân văn

>>> Hiệu ứng từ những bài viết

>>> Thêm những cảm nhận về con người và tác phẩm